De afgelopen maanden ben ik druk bezig geweest met organisaties die het werk anders organiseren, vanuit vertrouwen in plaats van gericht op controles en verantwoording die van boven af worden opgelegd en worden ervaren als geïnstitutionaliseerd wantrouwen. De ene groep werkt in de langdurige zorg, de andere in het primair onderwijs.
In de langdurige zorg is dat een groep organisaties die zich Rijnlands organiseren en langdurige zorg verlenen, in de gehandicaptenzorg, de verpleeghuiszorg of de wijkverpleging. In het Rijnlands denken staat de mens centraal, en in de zorg betekent dat dat de relatie tussen zorgverlener en zorgvrager centraal staat. Het eigenaarschap over die relatie ligt bij daar. De rest van de organisatie (dus ook het bestuur) is ondersteunend aan die relatie en de mensen in die relatie. De organisatieprincipes van Rijnlands werken zijn:
- Vertrouwen – de zorgverleners in de primaire relatie zijn eigenaar en hebben autonomie, zij krijgen het vertrouwen dat zij dat kunnen, omdat
- zij de competenties hebben om het goede te kunnen doen – Vakmanschap;
- en dat doen zij in Verbinding met alle betrokkenen – in betekenisvolle sociale relaties waarin wederzijds vertrouwen en respect wordt ervaren;
- en bij dit alles ervaren zij Inspiratie, een collectieve ambitie waar zij met elkaar voor gaan.
In het (primair) onderwijs heeft een groep bestuurders zich georganiseerd in Leve het Onderwijs! om naast de petities die zij af en toe starten tegen verschillende beleidsvoornemens – lerarenregister of verplichte eindtoets – ook het positieve verhaal te laten zien. Zo hebben zij een manifest dat door een 70-tal bestuurders in het onderwijs is ondertekend met 6 onderdelen:
- Van controle naar vertrouwen
Onderwijsbestuurders werken expliciet vanuit vertrouwen. Wij accepteren onze - Intrinsieke motivatie
Onderwijsbestuurders gaan in hun bestuursstijl uit van de intrinsieke motivatie van mensen en creëren speelruimte om die te laten ontstaan. - Je willen verantwoorden / transparant zijn als beroepsgroep
Onderwijsbestuurders dienen, deugen en doen deugd en hebben daarmee een voorbeeldfunctie die vertrouwen in de organisatie en samenleving oplevert. Vanuit dit uitgangspunt wordt hun wijze van verantwoording willen afleggen gekenmerkt door het aangaan van de dialoog binnen en buiten de organisatie. - Eigen ontwikkeling: de bestuurder als persoon
Onderwijsbestuurders werken aan persoonlijke groei en nodigen zo anderen uit om op een vergelijkbare manier met de eigen professie bezig te zijn. Zij vertrouwen er op samen lerend verder te komen vanuit het besef het zelf ook niet altijd te weten. - Waarden toevoegen / Voor- en naleven
Onderwijsbestuurders leren ZIJN wat ze zeggen. Zij leven voor welke menselijke waarden leidend zijn voor beleid, beslissingen en gedrag. - Dialoog
Onderwijsbestuurders laten zien dat ze met aandacht in contact zijn. Ze willen het waarom begrijpen van het denken en handelen van hun gesprekspartners. Zij stimuleren deze manier van dialoog voeren in de hele organisatie.
Vanuit mijn bril – organiseren vanuit vertrouwen – zijn deze organisaties in beide sectoren in essentie met hetzelfde bezig, namelijk organiseren vanuit de primaire relatie, die tussen zorgvrager en zorgverlener respectievelijk de pedagogische relatie tussen kind en onderwijsprofessional. Beide erkennen dat het om maatwerk gaat, dat ieder mens uniek is, dat daarom langdurige zorg of onderwijs een complex proces is in een complex systeem, dat dus niet van boven af als een machine kan worden bestuurd. Dat betekent dat de professionals die dagelijks met bewoners, zorg cliënten of leerlingen bezig zijn vanuit hun vakmanschap het beste weten hoe zij de beste kwaliteit kunnen realiseren. Meestal doen zij dat in teams, waardoor zij met elkaar kunnen reflecteren en leren, en in verbinding met alle andere betrokkenen.
In beide sectoren hebben organisaties last van ministeries die met beleid interveniëren op een wijze die politiek daadkrachtig oogt, maar ongewenste effecten heeft op de kwaliteit van zorg respectievelijk onderwijs. Het beleid gaat uit van simpele oorzaak-gevolgrelaties en een mensbeeld waarin mensen zich laten motiveren door externe prikkels zoals een bonus voor voltijd werken. Het beleid is gericht op kostenbeheersing en abstracte spreadsheet modellen. Terwijl in deze sectoren de meeste mensen in de primaire relaties – in de frontlinie – werken vanuit zingeving, intrinsieke motivatie. En deze factoren worden niet gemodelleerd, terwijl er zo langzamerhand genoeg onderzoek is dat laat zien dat de kwaliteit van die primaire relatie direct effect heeft op de kwaliteit van zorg respectievelijk onderwijs. En dat vertrouwen een belangrijke, positieve rol speelt; en wantrouwen een belangrijke, negatieve rol.
Organiseren/sturen/werken/ vanuit vertrouwen gaat over de relatie tussen controle/beheersing/verantwoording en vertrouwen. Dominant in onze beleving, ervaring en in beleid is dat vertrouwen en controle een negatieve relatie hebben, dat wil zeggen dat hoe meer je vertrouwt, des te minder je controleert; en hoe meer je controleert, des te minder je vertrouwt. Want controleren wordt ervaren als vanuit wantrouwen. En vertrouwen betekent niks doen, loslaten op je handen zitten.
Maar het is ook mogelijk om een positieve relatie te hebben, dat vertrouwen en controle elkaar versterken. Want regels met elkaar afspreken geeft ook duidelijkheid en voorspelbaarheid, wat helpt vertrouwen bouwen. De theorie die kan helpen in te zien hoe je die positieve relatie kan bewerkstelligen is de Self-Determination Theory (SDT) van Deci & Ryan (zie de SDT website). Het kan dus, organiseren vanuit vertrouwen en het maakt niet uit hoe je het noemt, Rijnlands, Buurtzorg-achtig, Teal, LEAN of je eigen ontworpen systeem. Maar het helpt als je snapt waarom wat je doet effect heeft. Dan kan je beter handelen bij onverwachte ontwikkelingen, die onvermijdelijk zullen optreden. Dan kan je bewust bekwaam worden.
Voor wie hier meer over wil lezen, ik heb hier verschillende blogs over geschreven in de afgelopen jaren. Een serie blogs die ingaat op SDT en organiseren vanuit vertrouwen start hier.