Een nieuwe serie blogs, deze keer over innovaties in (semi)publieke organisaties die vanuit vertrouwen (zijn gaan) werken. Ik zie daar een onderliggend patroon in, onafhankelijk van de managementfilosofie die zij daarbij aanhangen: Rijnlands, Lean, Teal, Buurtzorg of wat dan ook.
Eind februari 2020, net vóór de coronacrisis, was ik gevraagd om bij Zorgcentra De Betuwe op hun Dag van het Rijnlands werken te praten over vertrouwen. Dat was niet de eerste keer dat ik voor een publiek van Rijnlanders optrad. In 2016 vroeg Yvette Paludanus mij om met een groep, toen nog vaak prille Rijnlandse, bestuurders in de langdurige zorg te praten over de relatie tussen vertrouwen en controle. Rijnlands werken kent drie leidende thema’s die ook binnen Zorgcentra De Betuwe leidend zijn: Vakmanschap, Verbinding en Vertrouwen. Als je eigenaarschap zo laag mogelijk in de organisatie wil leggen, met zelfsturende teams van professionals, dan moet er voldoende vertrouwen zijn; zowel van de professionals in de leider, als van de leider in de professionals.
En soms vallen puzzelstukjes op onverwachte momenten zomaar op hun plek. Tijdens de lezing realiseerde ik mij dat Deci en Ryan’s Self-Determination Theory (SDT) het wetenschappelijk fundament onder Rijnlands werken en organiseren kan bieden. Daar zijn de centrale begrippen: competentie (à vakmanschap), verbondenheid en autonomie (à vertrouwen). Nu was dat niet een geheel nieuwe gedachte. Ik ben al enkele jaren bezig met een project dat maar niet op wil schieten (want ongefinancierd, dus liefdewerk oud papier) om aan de hand van deze theorie, innovaties in (semi)publieke organisaties te duiden en verklaren. En zo handelingsperspectieven te bieden aan andere organisaties die de intrinsieke motivatie van hun professionals meer willen stimuleren, waardoor meer vanuit vertrouwen in plaats van wantrouwen kan worden “gestuurd”. Een positieve relatie tussen vertrouwen en beheersing/controle/verantwoording, in plaats van de huidige dominante negatieve relatie waar controle/verantwoording ervaren worden als gedreven vanuit wantrouwen.
Denk daarbij aan bijvoorbeeld werkelijk sturen vanuit de principes van LEAN (zoals bij Jeugdbescherming Regio Amsterdam of Stichting LeerKRACHT), Teal of het Buurtzorgmodel, maar dus ook Rijnlands werken of organiseren (bijvoorbeeld Zorgcentra Betuwe, met hun bestuurder Ruth Maas als Rijnlander van het jaar 2019). En meer recent Leve het Onderwijs!, waar bestuurders uit het funderend onderwijs werken vanuit een manifest waar de SDT theorie van intrinsieke motivatie door initiatiefnemer Helma van der Hoorn (bestuurder SaKS)wordt vertaald naar sturingsprincipes voor onderwijsinstellingen.
Ook dit wordt weer een serie blogs. In het volgende blog (blog 2) ga ik eerst uitgebreider in op deze Self-Determination Theory. In het derde blog laat ik vervolgens zien hoe deze theorie ons kan helpen met het formuleren van de voorwaarden voor het realiseren van een positieve relatie tussen vertrouwen en controle, in plaats van de huidige dominante, negatieve relatie. Dit werk ik uit voor de de werkcontext voor publieke professionals die direct met cliënten werken in bijvoorbeeld onderwijs, jeugdzorg of gezondheidszorg. In blog 4 laat ik zien dat dit niet alleen voor die relatie geldt, maar ook voor de hele cascade van overheidsbeleid tot cliënt (de burger).
Later volgen blogs over toepassing van SDT op Rijnlands werken, op vanuit LEAN principes werken, werken vanuit TEAL en het Buurtzorgmodel, en het Leve het onderwijs! Manifest. In hoeverre voldoen deze “nieuwe” manieren van organiseren aan de handelingsperspectieven die in deze serie blogs gehaald worden uit SDT?