Wij zijn met elkaar in een systeem van sturen en verantwoorden terecht gekomen dat ervaren wordt als uitgaan van wantrouwen; terwijl (bijna) niemand vanuit algemeen wantrouwen wil werken. Het overgrote deel van de professionals, bestuurders, beleidsmakers en zelfs politici wil liever vanuit vertrouwen samenwerken. Onderzoek laat ook zien dat (samen) werken, sturen en verantwoorden vanuit vertrouwen tot betere resultaten , meer innovatie, verantwoorde risico’s nemen en hoger welbevinden leidt. En vaak ook tot lagere kosten.

Dat het huidige systeem voor publieke taken financieren, aansturen en controleren niet meer werkt, wordt steeds breder erkend, of het nu gaat om de gezondheidszorg, jeugdhulp of onderwijs. Half mei publiceerde de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) een belangrijk advies “ Blijk van vertrouwen – anders verantwoorden voor goede zorg” met een analyse die goed aansluit bij wat ik vorig jaar al publiceerde in een serie blogs. Ook de analyse en oproep van Tjeenk Willink ligt in dezelfde lijn.

De RVS gebruikt het woord verantwoorden en niet controleren of beheersen wat mooi illustreert waar het wringt. Fatiha controleert Jan, terwijl het Jan is die verantwoording aflegt aan Fatiha. Waar controleren en beheersen overheersen domineert  het top-down perspectief, wat vaak leidt tot wantrouwen; de RVS werkt dat mooi uit. Als de wijze van verantwoording ingevuld wordt van onderop, in nauwe dialoog met het forum waaraan verantwoording wordt afgelegd, is vertrouwen bouwen mogelijk.

Aanbevelingen RVS

De vier  aanbevelingen van de RVS om te komen tot verantwoording van onderop zijn:

1. Zorgverleners nemen verantwoordelijkheid
2. Externe verantwoording sluit aan op de context van de praktijk
3. Samen komen tot gedeelde principes
4. Andere houding van betrokkenen

De reacties op het rapport waren overwegend positief in de (social) media, aangevuld met cynische reacties. De cynicus zegt, eerst zien dan geloven, of dit is allemaal niet nieuw. Dit is al zo vaak gezegd – kijk bijvoorbeeld naar de boeken van Stichting Beroepseer over Het alternatief voor de zorg, of Het alternatief in het onderwijs en meest recent over de jeugdhulp –  en er gebeurt maar niks, het wordt alleen maar erger.

Ik ben wel hoopvoller, dit is een stevig advies van een Raad met gezag en belangrijke partijen in het veld ondersteunen expliciet de oproep. De tijd lijkt rijp voor de beweging richting anders verantwoorden. De richting en principes zijn duidelijk verwoord. De Raad geeft aan dat dit niet vanzelf zal gaan, omdat de dynamiek van het huidige systeem hardnekkig is. Experimenteren en gezamenlijk reflecteren zijn nodig. Het goede gesprek – dialoog – is essentieel  om samen tot een dynamiek van verantwoorden vanuit vertrouwen te komen.

Zelf aan de slag?

Want er concreet zelf mee aan de slag gaan dat wordt nu de crux. Hoe doe je dat? Daar is geen blauwdruk voor en wordt een kwestie  van proberen, vallen en weer opstaan; en vooral doorgaan. Dat vraagt regelmatige reflectie en intervisie, liefst samen met collega’s en anderen die met vergelijkbare processen bezig zijn.

Voor diegenen die hier in hun eigen praktijk mee aan de gang willen, de eerste stappen willen gaan zetten, kunnen dat doen door de opleiding bij de VU School of Governance Sturen en leidinggeven vanuit vertrouwen te gaan volgen. Wil je meer weten, schroom niet om contact met mij op te nemen (f.e.six@vu.nl ).